Autorzy: Małgorzata Jasek, Rafał Bodzioch
Oddziaływanie inwestycji liniowych na płazy i gady
Herpetofauna narażona jest na intensywne oddziaływanie infrastruktury drogowej, która wywiera wiele negatywnych skutków. W wyniku kolizji z pojazdami na drogach ginie wiele chronionych gatunków płazów i gadów. Podczas realizacji inwestycji drogowych narażone na degradację są także siedliska znajdujące się w zasięgu jej przebiegu.
Powstawanie nowych szlaków komunikacyjnych tworzy bariery ekologiczne utrudniające lub całkowicie uniemożliwiające przemieszczanie się płazów i gadów w poprzek drogi. Jest to jeden z najpoważniejszych i najbardziej zagrażających skutków, ponieważ prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu populacji poprzez fragmentację siedlisk oraz przerywanie ciągłości szlaków migracji. W konsekwencji negatywne, długotrwałe oddziaływania mogą doprowadzić do spadku liczebności całej populacji.
Śmiertelność płazów i gadów na drogach jest uzależniona również od czynników takich jak warunki meteorologiczne, które determinują aktywność migracyjną osobników. Poszczególne gatunki wyróżniają się zwiększoną aktywnością podczas konkretnych warunków pogodowych (np. wyższa temperatura, opady), co powoduje wzrost ich śmiertelności na drogach w tym okresie poprzez kolizję z pojazdami. Innym czynnikiem mającym wpływ na śmiertelność herpetofauny jest rodzaj krajobrazu oraz siedlisk w strefie otaczającej drogę. Występowanie poszczególnych gatunków w danym typie siedliskowym może mieć duże odzwierciedlenie w poziomie śmiertelności.
Inwentaryzacja płazów i gadów jako ważny element dokumentacji projektowej
Wykonanie ekspertyzy przyrodniczej poprzedzonej przeprowadzeniem rzetelnej inwentaryzacji herpetologicznej jest kluczową kwestią przy sporządzaniu dokumentacji projektowej oraz stanowi ważny element sprawnej ochrony płazów i gadów. Ekspertyza przyrodnicza wyznacza tereny kolizyjne i konfliktowe, co pozwala na odpowiednim etapie wdrożyć środki i działania ochronne. Brak poprawnej inwentaryzacji może oznaczać realizację inwestycji, która spowoduje powstanie negatywnych i nieodwracalnych zmian w populacji tych zwierząt. Właściwie przeprowadzona inwentaryzacja powinna dostarczać informacji o lokalizacji miejsc rozrodu zwierząt (np. zbiorniki wodne) znajdujących się w potencjalnym miejscu prowadzenia inwestycji liniowej oraz w odległości 1000 m od jej granic, o składzie i liczebność poszczególnych gatunków płazów i gadów, o występowaniu szlaków migracyjnych przecinających linię inwestycji. Po poprawnie przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej można przystąpić do sporządzenia ekspertyzy zawierającej plan strategii działań mających na celu ochronę płazów i gadów oraz ich siedlisk na etapie realizacji i eksploatacji inwestycji. Plan prawidłowo przeprowadzonej inwentaryzacji zawiera następujące elementy:
- Przegląd dostępnych danych kartograficznych. Wcześniejsza analiza materiałów pozwala na zlokalizowanie zbiorników wodnych, miejsc podmokłych, cieków itp., czyli potencjalnych miejsc występowania płazów.
- Przegląd literatury i materiałów źródłowych. Pozwala na zdobycie szczegółowych informacji o występowaniu, liczebności, siedliskach i szlakach migracyjnych zwierząt.
- Wizyta terenowa. Wykonanie rekonesansu pozwala na dokładne zapoznanie się z terenem i zweryfikowanie wcześniej zebranych danych dotyczących lokalizacji zbiorników wodnych.
- Obserwacja terenowa – po przeprowadzeniu rzetelnej inwentaryzacji potencjalnych miejsc występowania płazów i gadów należy rozpocząć obserwacje z zachowaniem odpowiednich zasad. Takich jak: obserwacja prowadzona w okresie aktywności zwierząt, stosowanie znanych metod polegających na: liczeniu i obserwacji bezpośredniej z wykorzystaniem lornetki, stosowanie metody nasłuchowej, prowadzenie odłowów bezpośrednich, liczenie pakietów skrzeku, wykorzystanie metody ogradzania stawów, stosowanie pułapek wodnych, prowadzenie obserwacji na drogach, stosowanie metod wykorzystujących pułapki.
- Ilość kontroli. Ustalenie częstotliwości prowadzenia obserwacji.
- Wyniki inwentaryzacji. Sporządzenie opracowania końcowego na podstawie prowadzonych obserwacji w terenie.
Strategia ochrony płazów i gadów
Zadaniem raportu oddziaływania przedsięwzięcia drogowego na środowisko jest zaproponowanie odpowiedniej strategii ochrony płazów i gadów. Działania powinny zawierać odpowiednie metody realizacji celów ekologicznych, które będą minimalizować oraz kompensować negatywne oddziaływanie. Ważne, aby dobór metod uwzględniał ich realną skuteczność w zależności od rodzaju powstającej inwestycji. Nie należy działać w sposób schematyczny przy tworzeniu działań ochronnych, ponieważ ich skuteczność zależy od konkretnych parametrów inwestycji. Zalecenia w zakresie stosowania konkretnych działań powinny być podzielone w zależności od ich skuteczności np. w stosunku do drogi jedno- i dwujezdniowej. Przykładami działań minimalizujących i kompensujących może być:
- Budowa specjalnych przejść dla płazów i gadów.
- Budowa ogrodzeń ochronnych lub naprowadzających.
- Budowa zbiorników kompensacyjnych.
- Poprawa warunków siedliskowych w sąsiedztwie tradycyjnych siedlisk.
Wszystkie te działania mają na celu zminimalizowanie śmiertelności herpetofauny oraz zapewnienie im swobodnego dostępu do odpowiednich siedlisk do rozrodu, przy zachowaniu ciągłości szlaków migracyjnych.
Nadzór herpetologiczny jako część nadzoru przyrodniczego
Nadzór herpetologiczny stanowi część nadzoru przyrodniczego oraz powiązany jest z czynną ochroną płazów poprzez podejmowanie w tym czasie działań interwencyjnych. Do głównych zadań zalicza się kontrolę placu budowy i najbliższego otoczenia pod kątem występowania osobników, a w przypadku ich zauważenia zabezpieczenie, odłowienie i ewakuację. W sytuacji stwierdzenia obecności płazów herpetolog powinien wyeliminować ewentualne zagrożenie. Do zadań nadzoru należy także kontrola stanu ogrodzeń przy pasie budowy, odbiór wykonanych przejść, naprowadzeń, ogrodzeń i zbiorników zastępczych oraz sporządzenie dokumentacji przyrodniczej. Dane o występowaniu płazów zebrane przez specjalistów pozwalają na ich zlokalizowanie oraz zminimalizowanie wskaźnika śmiertelności.